Ti panakidangadang dagiti umili a Kalinga ken Bontoc laban iti Chico dam ken ti pananglapped dagiti umili a Tinggian iti operasyon ti Cellophil Resources Corporation (CRC) idi tawen 1970’s ti rugrugi ti tignayan ditoy rehyon para iti panangdepensa iti nainsigudan a karbengan dagiti umili.

Nu natuloy a naipatakder ti Chico Dam, sigurado nga ado a komunidad ti nalayos. Kabayatanna, ti Cellophil Resources Corporation a maysa a planta nga agararamid ti papel ket dinadael na koma ti nalawa a paset ti nainsigudan a kadagaan dagiti Tingguian iti Abra ken dagiti kaabay na a kadagaan ti Montanyosa ken Kalinga.

Uray pay iti tengnga ti panangliplipit ti gobierno ken direkta a panagranggas dagiti militar, situtured nga imbutaktak dagiti lideres ken mannakigubat manipud kadagiti apektado a komunidad ti arapaap da nga isuda koma mismo nga umili ti mangpanday iti bukod da a panagdur-as ken panangdepensa iti nainsigudan a teritoryo da.

Ni Macli-ing Dulag, maysa a lider iti daytoy a panakidangadang manipud iti tribo idiay Bugnay, Tinglayan, Kalinga ti nangiwaragawag iti prinsipyo dagiti umili a saan a mangilako iti tawid da a daga. Idi Abril 24, 1980, pinatay dagiti tropa a militar ni diktador Marcos gaputa panggep da a pasardengen ti napigsa nga oposisyon dagiti umili. Ngem saan a nagballigi daytoy a panggep da gaputa ti pannakatay ni Macli-ing ket nagbalin a napateg nga aldaw a nu sadinno ket tinawen a maselselebrar tapno lagipen amin a banuar a nangipaay iti biag da para iti dangadang ti umili. Nagbalin met laeng daytoy nga okasyon para kadagiti gagayyem ken sumopsopoprta iti umili a Kordilyera a dumar-ay tapno iwaragawag ti panakikaykaysa da iti dangadang ti umili a Kordilyera.

Idi 1985, naselebrar ti Abril 24 kas umuna nga Aldaw Kordilyera. Manipud ditoy, tinawen a maselselebrar ti Aldaw Kordilyera nga idadauluan ti Cordillera Peoples Alliance babaen ti koordinado a partisipasyon dagiti gagayyem ken sumopsoporta iti umili a Kordilyera. Kasta met a naangay ti Aldaw Kordilyera iti naduma-duma a probinsya ken munisipyo iti intero a rehyon. Nagserbi daytoy a gundaway a pabaruen dagiti organisayon ken indibidwal ti komitment da nga ituloy ti suporta ken itandudo ti dangadang dagiti nainsigudan nga umili para iti bukod a pangngeddeng.

Dagiti Nagun-od ken Adal Manipud Iti Chico ken Cellophil

Ti dangadang laban iti Chico ken Cellophil ket dakkel a kapadasen a nu sadinno ket adu dagiti adal iti karbengan dagiti nainsigudan nga umili. Iti daytoy a panawen, saan pay a nalawag iti kaaduan nga umili ti konsepto ti nainsigudan a daga ken bukod a pangngeddeng. Babaen ti panakidangadang da laban iti Chico ken Cellophil, nalawlawagan da iti kinapudno dagiti mapaspasamak iti biag da kas nainsigudan nga umili. Ti Chico ken Cellophil ti nangipaay iti naun-uneg a kaipapanan dagiti karbengan kas tao, a saan laeng nga agpatengga iti akikid a depinisyon ti indibidwal-sibil ken pulitikal a karbengan nga isu ti depinisyon ti Universal Declaration of Human Rights nudiket karaman pay ti nalawlawa a kolektibo a karbengan dagiti nainsigudan nga umili.

Ti dangadang laban iti Chico ken Cellophil ket naiwayat para iti panangdepensa iti nainsigudan a daga ken bukod a pangngeddeng wenno karbengan dagiti nainsigudan a komunidad a siwawaya nga agbiag kas naisangsangayan nga umili ken ti karbengan da a siwawaya a pilien ti pulitika a kasasaad da karaman ti panangpadur-as iti ekonomya, pulitika, sosyo-kultural a nakabasar iti naikeddeng a kabaelan da.

Ti dangadang laban iti Chico ken Cellophil ti nangri-ing iti natuturog a nasyonalismo dagiti nainsigudan nga umili iti Kordilyera. Adu ti rinumuar nga aktibista ken lider masa a nangikampanya iti karbengan da kas nainsigudan nga umili. Kasta met a nakarit dagiti nadumaduma a tribo ti Kordilyera a kasapulan ti nair-irot a panagkaykaysa no kayat da nga agballigi ti panangdepensa iti kolektibo a karbengan da kas nainsigudan nga umili. Kabayatanna, dagiti Igorot nga estudyante ken propesyonal ket inpursige da a diskutiren ken adalen no anya ti naun-uneg a kaipapanan ti nainsigudan nga umili ken nailian a minoridad.

Dagitoy naun-uneg a panagamiris ken kaammuan iti mismo a katatao da kas nainsigudan nga umili iti Kordilyera ti nangiturong iti pannakabukel ti maysa a tignayan dagiti umili iti Kordilyera nga isu met laeng ti nangbaliw iti tignay dagiti umili manipud iti spontanyo a reaksyon agturong iti nalawag, planado ken nagkaykaysa nga aksyon. Babaen dagiti naisaysayangkat a miting, aktibidad iti baet dagiti tribo ken komperensya ti bodong, immun-uneg ti panakaam-ammo dagiti nadumaduma a tribo ken sector iti kada maysa ken daytoy ti nangited iti gundaway da nga agtungtong, agbinningay ken aginnadal. Manipud ditoy, naamiris da nga uray pay no nagapo da iti nadumaduma a tribo ken ili, amin da ket karaman iti pakaistoryaan ti nailian a panangidadanes, maymaysa ti teritoryo da – isu ti Kordilyera; kasta met iti panagtalinaed dagiti kultura da uray pay no adda iti nagduduma a tukad ken kasta met nga agpapada ti problema ken kabusor da.

Kasta met a ti naindaklan a dangadang laban iti Chico ken Cellophil ket nagserbi kas inspirasyon ken nangpatignay kadagiti gagayyem a saan a taga Kordilyera iti uneg ti rehyon, pagilian ken ballasiw-taaw a sumoporta isunga nakabaelan a magun-od ti nalawa a suporta manipud nasyunal ken internasyunal tapno masustenar ti dumakdakkel ken lumawlawa a tignayan ti umili. Nalawa met laeng ti panakikaykaysa ken suporta para iti tignayan dagiti umili ditoy rehyon manipud kadagiti pagadalaan, agtigtignay para iti aglawlaw, simbaan, midya,NGO’s ken naduma-duma nga organisasyon. Ti Free Legal Assistance Group da Tanada ken Diokno ket nangipaay ti libre a serbisyo kas abogado dagiti umili. Adu dagiti anthropologist ken dagiti nagapo iti akademya ti nagsurat tapno pormal a maipablaak dagiti isyu . Adu a mannurat ti nangipaay ti kamamayatan a panangipablaak iti mapaspasamak. Kangrunaan na, ti dangadang laban iti Chico ken Cellophil ti nangibutaktak iti kinapudno a dagiti agdama a problema dagiti nainsigudan nga umili ket mas dakdakkel ken komplikado no ikumpara kadagiti problema idi napalpalabas a panawen. Iti kongkreto, ti dangadang laban iti Chico ken Cellophil ti nangipakita kadagiti nainsigudan nga umili iti Kordilyera a dagiti problema da ket saan a nakasina iti nalawlawa a kasasaad ti Pilipinas ken panagserrek ti imperyalista a globalisasyon.

Kabayatan ti lumawlawa a panakikaykaysa dagiti nainsigudan nga umili iti Kordilyera nga umabot iti nalawa nga alyansa para iti panangsalaknib iti nainsigudan a karbengan, naburak met laeng ti sigud a panangbuya a ti maysa a tribo ket nakasina , saan nga agbalbaliw ken kasapulan nga aywanan tapno saan a madadael. Idi rugrugi na, ti dangadang laban iti Chico ket spontanyo nga aksyon kas sungbat dagiti umili iti maysa a peggad manipud iti ruar ngem saan a nagbayag ket nagbalin isuna a paset ti nailian demokratiko a panakidangadang.